مکانیسم ماشه چیست ؟ همه چیز درباره بازگشت تحریم‌ها علیه ایران

مکانیسم ماشه چیست؟ اگر فعال شود چه می‌شود؟

مکانیسم ماشه یا Snapback Mechanism، یکی از مهم‌ترین بندهای توافق هسته‌ای ایران (برجام) است که در صورت اجرا، می‌تواند تمام تحریم‌های بین‌المللی سازمان ملل را علیه ایران بازگرداند؛ آن هم به‌صورت سریع، خودکار و بدون امکان وتو.

در این مقاله، به زبان ساده توضیح می‌دهیم مکانیسم ماشه دقیقاً چیست، چگونه فعال می‌شود، و اگر فعال شود، چه پیامدهایی برای ایران خواهد داشت.

مکانیسم ماشه چیست؟

مکانیسم ماشه، بندی از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است که همراه با برجام در سال ۲۰۱۵ تصویب شد. بر اساس این بند، اگر یکی از کشورهای عضو برجام (مانند آمریکا، فرانسه، آلمان، بریتانیا، روسیه یا چین) به این نتیجه برسد که ایران به تعهدات هسته‌ای خود پایبند نیست، می‌تواند روندی را برای بازگرداندن خودکار تحریم‌ها آغاز کند.

این سازوکار به گونه‌ای طراحی شده که حتی اگر دیگر اعضای شورای امنیت مخالف باشند یا رأی منفی دهند، تحریم‌ها پس از طی یک مهلت ۳۰ روزه، به‌طور خودکار دوباره اعمال می‌شود. به همین دلیل است که به آن «ماشه» می‌گویند؛ چون با یک حرکت، کل سازوکار تحریم‌ها دوباره فعال می‌شود، مثل ماشه‌ای که کشیده شود و گلوله‌ای شلیک شود.

چرا مکانیسم ماشه خطرناک است؟

بر خلاف مراحل عادی وضع تحریم در شورای امنیت که نیاز به اجماع یا رأی‌گیری دارد، مکانیسم ماشه بدون نیاز به رأی جدید عمل می‌کند. این یعنی:

 وتوی روسیه یا چین اثری ندارد.
 روند آن قابل توقف نیست مگر با توافق جمعی.
 تحریم‌ها فقط مربوط به آمریکا یا اروپا نیست، بلکه شامل همه تحریم‌های سازمان ملل می‌شود، از جمله تحریم‌های تسلیحاتی، بانکی، تجاری، و محدودیت‌ سفر.

چه زمانی مکانیسم ماشه فعال می‌شود؟

فعلاً این مکانیسم فعال نشده، اما وضعیت حساس است. در خرداد ۱۴۰۴، شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قطعنامه‌ای علیه ایران صادر کرد که از تهران خواسته به پرسش‌های مربوط به ذرات اورانیوم پاسخ دهد و همکاری‌ها را از سر بگیرد.

با تصویب این قطعنامه و افزایش فشارها از سوی آمریکا، فرانسه، آلمان و بریتانیا، خطر فعال شدن مکانیسم ماشه بیش از گذشته احساس می‌شود. اگر ایران به همکاری با آژانس ادامه ندهد یا برنامه هسته‌ای خود را شفاف نکند، ممکن است یکی از این کشورها درخواست فعال شدن این سازوکار را مطرح کند.

اگر مکانیسم ماشه فعال شود، چه می‌شود؟

در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه:

- تمام تحریم‌های لغوشده سازمان ملل علیه ایران دوباره برقرار می‌شود.
- تحریم‌های تسلیحاتی بازمی‌گردد و ایران نمی‌تواند سلاح بخرد یا بفروشد.
- محدودیت‌های اقتصادی و بانکی بازمی‌گردد؛ بانک‌های ایرانی دوباره از بسیاری از مبادلات جهانی محروم خواهند شد.
- فعالیت‌های بین‌المللی شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران با ایران به‌شدت محدود می‌شود.
- در نهایت، شرایط اقتصادی و سیاسی برای ایران سخت‌تر می‌شود و فضای دیپلماتیک برای توافق یا مذاکره بسته‌تر خواهد شد.

جمع‌بندی

مکانیسم ماشه، ابزاری قدرتمند در دست کشورهای غربی است که در شرایط تنش‌زا می‌تواند ایران را دوباره با مجموعه‌ای از تحریم‌های سازمان ملل روبرو کند. هنوز این سازوکار فعال نشده، اما مسیر آن هموارتر شده است. اگر ایران و کشورهای غربی نتوانند اختلافات را حل کنند، فعال شدن این مکانیسم می‌تواند نقطه‌ای مهم و بحرانی در آینده روابط دیپلماتیک و اقتصادی ایران باشد.