اهمیت تنگه ی هرمز در بازار انرژی جهان

اهمیت تنگه هرمز در بازار انرژی جهان؛ گلوگاه راهبردی در قلب خلیج فارس

تنگه هرمز، یکی از حیاتی‌ترین گذرگاه‌های آبی جهان، نقشی بی‌بدیل در امنیت انرژی جهانی ایفا می‌کند. این تنگه باریک و راهبردی که خلیج فارس را به دریای عمان و در نهایت به اقیانوس هند متصل می‌کند، مسیری حیاتی برای انتقال نفت خام و گاز طبیعی از کشورهای تولیدکننده به بازارهای مصرف جهانی به‌شمار می‌رود.

تنگه‌ای کوچک با تأثیر جهانی

با وجود عرضی تنها حدود ۳۳ کیلومتر در باریک‌ترین نقطه، تنگه هرمز به‌عنوان یکی از شلوغ‌ترین و حساس‌ترین مسیرهای دریایی دنیا شناخته می‌شود. در سال ۲۰۲۳، به‌طور متوسط روزانه بیش از ۲۰.۹ میلیون بشکه نفت خام از این مسیر عبور کرده است؛ عددی که معادل بیش از یک‌چهارم نفت خام حمل‌شده از طریق دریاست و حدود ۲۰ درصد از کل مصرف جهانی مایعات نفتی را شامل می‌شود.

عکس تنگه هرمز

وابستگی تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان به تنگه هرمز

کشورهایی مانند عربستان سعودی، امارات، کویت، عراق، ایران و قطر به شدت به تنگه هرمز متکی هستند. برای بسیاری از آن‌ها، این تنگه تنها مسیر صادرات نفت خام، میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی به‌شمار می‌رود. علاوه بر نفت، بخش مهمی از صادرات گاز طبیعی مایع (LNG) قطر که حدود ۲۰٪ تجارت جهانی LNG را شامل می‌شود، نیز از طریق همین گذرگاه انجام می‌گیرد.

آسیب‌پذیری بالا؛ چرا دنیا نگران تنگه هرمز است؟

عرض محدود مسیر کشتیرانی، تردد پرترافیک نفتکش‌های غول‌پیکر و نبود مسیرهای جایگزین موثر باعث شده تنگه هرمز از نظر امنیتی و ژئوپلیتیکی، منطقه‌ای بسیار حساس باشد. هرگونه تنش یا درگیری نظامی، یا حتی تهدید به انسداد این مسیر، می‌تواند بازار انرژی جهان را دچار شوک‌های جدی کند.

گرچه برخی خطوط لوله مانند "خط لوله شرق-غرب عربستان" یا "خط لوله ابوظبی به فجیره" وجود دارند که بخشی از صادرات را بدون عبور از تنگه هرمز ممکن می‌سازند، اما این مسیرها ظرفیت محدودی دارند و نمی‌توانند جایگزین کامل عبور از تنگه هرمز باشند.

سناریوی خطر: اگر تنگه هرمز بسته شود چه می‌شود؟

در صورت بسته شدن تنگه هرمز یا ایجاد اختلال جدی در آن، بین ۱۸ تا ۲۱ میلیون بشکه نفت خام در روز از بازار جهانی حذف خواهد شد. کارشناسان معتقدند که در چنین شرایطی، قیمت نفت ممکن است فراتر از ۱۰۰ تا حتی ۱۵۰ دلار به ازای هر بشکه افزایش یابد. چنین جهشی می‌تواند فشار تورمی را در کشورهای واردکننده بالا ببرد، هزینه تولید و حمل‌ونقل را افزایش دهد و حتی خطر رکود اقتصادی جهانی را تقویت کند.

تأثیر دیگر، بر بازار گاز خواهد بود. کشورهایی که به گاز مایع خاورمیانه وابسته‌اند، به‌ویژه در آسیا و اروپا، ممکن است با افزایش شدید قیمت انرژی روبه‌رو شوند. این وضعیت همچنین می‌تواند بر بازارهای مالی جهانی، سهام شرکت‌های انرژی و حتی سیاست‌گذاری‌های بلندمدت انرژی در بسیاری از کشورها تأثیر بگذارد.

تلاش‌ها برای کاهش ریسک و افزایش تاب‌آوری بازار

با وجود تهدیدهای بالقوه، برخی تدابیر پیشگیرانه از سوی بازیگران بین‌المللی در حال اجراست. ذخایر استراتژیک نفت در کشورهای بزرگ مصرف‌کننده، همچون اعضای آژانس بین‌المللی انرژی، برای جبران اختلالات موقت در نظر گرفته شده‌اند. اما این ذخایر نیز تنها می‌توانند برای چند هفته یا چند ماه، بحران را مدیریت کنند و نمی‌توانند به‌طور کامل، وابستگی جهان به تنگه هرمز را رفع کنند.

از سوی دیگر، برخی کشورها به‌دنبال تنوع‌بخشی به منابع انرژی، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی هستند تا وابستگی خود را به مسیرهایی چون تنگه هرمز کاهش دهند.

جمع‌بندی: اهمیت حیاتی تنگه هرمز همچنان پابرجاست

تنگه هرمز نه‌تنها یک گذرگاه دریایی، بلکه نقطه‌ای کلیدی در امنیت انرژی جهان است. هرگونه اختلال در عملکرد این تنگه، می‌تواند تأثیرات زنجیره‌ای بر قیمت نفت، اقتصاد جهانی و ثبات سیاسی-امنیتی منطقه بگذارد. به همین دلیل، تأمین امنیت این تنگه همواره یکی از اولویت‌های راهبردی قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای بوده و خواهد بود.