ابوالفتح گیلانی
ابوالفتح گیلانی
ابوالفتح گیلانی
ابوالفتح گیلانی

قلیان یک ابزار سنتی برای مصرف تنباکو است که به احتمال زیاد توسط ابوالفتح گیلانی، پزشک ایرانی دربار اکبر اول، سلطان مغول هند، ابداع شد. او در سال ۱۵۸۸ با عبور دادن دود تنباکو از یک ظرف آب، قصد داشت دود را خالص‌تر و خنک‌تر کند. این روش به نام قلیان یا در شبه‌قاره به حقّه معروف است.

کشیدن قلیان، که اختراعی هندی-ایرانی محسوب می‌شود، احتمالاً از زمان شاه طهماسب اول شروع شد و در دوره قاجار رایج شد. این وسیله تا حدی در فرهنگ ایران جا افتاد که در عصر ناصرالدین شاه قاجار، به محملی برای اعتراضات اجتماعی تبدیل شد. نهضت تنباکو، جنبشی علیه اعطای انحصار تنباکو به شرکت رژی بود. با فتوای آیت‌الله میرزای شیرازی، مردم شروع به شکستن قلیان‌ها کردند و این یک حرکت اجتماعی قابل توجه علیه استعمار به شمار می‌رفت.

روزی که فتوای آیت‌الله میرزای شیرازی صادر شد، مردم در تهران همه قلیان‌ها را شکستند و انبارهای توتون و تنباکو را به آتش کشیدند. در کاخ شاه، زنان قلیان‌ها را شکستند و ناصرالدین شاه، با شنیدن پاسخ انیس‌الدوله که «قلیان حرام شده»، به احترام فتوا هیچ دستور قلیانی نداد. این شاید اولین ممنوعیت مصرف قلیان بود، اما در تاریخ ایران چندین بار ممنوعیت‌های دیگری نیز اعمال شده است.

در سال ۱۳۷۱، جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات ممنوعیت قلیان را به هیأت وزیران و مجلس پیشنهاد کرد و از سال ۱۳۷۶ استعمال سیگار و مواد دخانی در اماکن عمومی ممنوع شد. با این حال، قلیان دوباره به قهوه‌خانه‌ها بازگشت. این تغییرات نشان می‌دهد که قلیان، با وجود تلاش‌های مختلف برای ممنوعیت آن، همچنان بخشی از فرهنگ ایرانی باقی مانده است.

ابوالفتح گیلانی
علم و فناوری

قلیان یک ابزار سنتی برای مصرف تنباکو است که به احتمال زیاد توسط ابوالفتح گیلانی، پزشک ایرانی دربار اکبر اول، سلطان مغول هند، ابداع شد. او در سال ۱۵۸۸ با عبور دادن دود تنباکو از یک ظرف آب، قصد داشت دود را خالص‌تر و خنک‌تر کند. این روش به نام قلیان یا در شبه‌قاره به حقّه معروف است.