بیماری چیکونگونیا چیست؟ | راه های پیشگیری و درمان

بیماری چیکونگونیا چیست و چگونه منتقل می‌شود؟

بررسی کامل یک بیماری ویروسی در حال گسترش در جهان

چیکونگونیا (Chikungunya) یک بیماری ویروسی مسری است که در سال‌های اخیر به‌عنوان یکی از چالش‌های بهداشت جهانی در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری شناخته شده است. این بیماری توسط ویروس چیکونگونیا (CHIKV) ایجاد می‌شود و ناقل اصلی آن پشه‌های ماده جنس Aedes هستند. در این مقاله، با بررسی جنبه‌های مختلف این بیماری از جمله روش انتقال، نشانه‌ها، پیشگیری، درمان و وضعیت آن در ایران آشنا می‌شویم.

معرفی ویروس چیکونگونیا

ویروس CHIKV از خانواده Togaviridae و جنس آلفاویروس‌ها (Alphavirus) است. نخستین‌بار در سال ۱۹۵۲ در منطقه ماکونده تانزانیا شناسایی شد. نام "چیکونگونیا" از یک واژه محلی گرفته شده که به حالت خمیده بیماران به علت درد شدید مفاصل اشاره دارد.

نحوه انتقال بیماری چیکونگونیا

مهم‌ترین مسیر انتقال ویروس چیکونگونیا به انسان، نیش پشه‌های ماده آلوده از جنس Aedes است. دو گونه اصلی که در انتقال این ویروس نقش دارند:

 Aedes aegypti
 Aedes albopictus

این پشه‌ها اغلب در مناطق گرم، مرطوب و پرجمعیت دیده می‌شوند و برخلاف بسیاری از پشه‌ها، در طول روز فعال هستند.
مراحل انتقال بیماری به انسان به شرح زیر است:

1. پشه آلوده از فرد مبتلا خون‌خواری می‌کند.
2. ویروس در بدن پشه تکثیر می‌یابد.
3. پشه در نیش‌های بعدی، ویروس را به فرد سالم منتقل می‌کند.
4. ویروس از محل نیش وارد بدن انسان شده و از آنجا وارد خون و اندام‌های دیگر می‌شود.

روش‌های انتقال نادر:

 انتقال مادر به نوزاد در هنگام زایمان
 انتقال از طریق خون آلوده (مثلاً در حین انتقال خون)
 انتقال احتمالی از طریق شیردهی (موارد نادری گزارش شده‌اند)

دوره نهفتگی و پیشرفت بیماری

دوره کمون یا نهفتگی چیکونگونیا معمولاً بین ۱ تا ۱۲ روز طول می‌کشد و سپس علائم به‌صورت ناگهانی و شدید ظاهر می‌شوند.

مرحله اول (حاد):

 تب ناگهانی (معمولاً بالای ۳۸.۵ درجه سانتی‌گراد)
 درد شدید مفاصل (مچ، زانو، دست‌ها)
 سردرد، تهوع، درد عضلانی
 بثورات پوستی (راش)
 التهاب چشم یا قرمزی ملتحمه

مرحله دوم (مزمن یا نیمه‌حاد):

در ۳۰ تا ۴۰ درصد بیماران، درد مفاصل برای چند هفته یا حتی چند ماه ادامه پیدا می‌کند. این وضعیت مشابه بیماری آرتریت روماتوئید است.

تفاوت چیکونگونیا با بیماری‌های مشابه

چیکونگونیا گاهی با بیماری‌هایی مثل دنگی (Dengue) یا زیکا (Zika) اشتباه گرفته می‌شود. اما تفاوت‌های کلیدی دارد:

روش‌های درمان چیکونگونیا

در حال حاضر هیچ داروی خاصی برای ریشه‌کن کردن ویروس وجود ندارد. درمان بر اساس تسکین علائم و حمایت از بدن بیمار انجام می‌شود.

درمان‌های حمایتی:

 استراحت مطلق
 مصرف مایعات فراوان برای جلوگیری از کم‌آبی
 داروهای مسکن و ضد تب مانند:

   استامینوفن (پاراستامول)
   ایبوپروفن
   ناپروکسن
    (با رعایت شرایط پزشکی بیمار)

هشدار:

 آسپرین در کودکان و نوجوانان به‌شدت ممنوع است (به‌خاطر خطر سندرم ری)
 خوددرمانی یا مصرف دارو بدون تجویز پزشک توصیه نمی‌شود.

واکسن چیکونگونیا (خبر خوب!)

در نوامبر ۲۰۲۳، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) اولین واکسن چیکونگونیا را برای بزرگسالان ۱۸ سال به بالا تأیید کرد. این واکسن در برابر عفونت مؤثر بوده و می‌تواند به‌عنوان یک اقدام پیشگیرانه حیاتی برای افرادی که به مناطق پرخطر سفر می‌کنند، تجویز شود.

روش‌های پیشگیری از چیکونگونیا

پیشگیری فردی:

 استفاده از دافع حشرات (حاوی DEET یا ایکاریدین)
 پوشیدن لباس‌های بلند و پوشاننده
 نصب توری در پنجره‌ها
 استفاده از پشه‌بند در مناطق گرمسیری

کنترل زیست‌محیطی:

 از بین بردن آب‌های راکد در اطراف خانه (سطل، گلدان، لاستیک فرسوده و...)
 تمیز نگه‌داشتن محیط خانه و حیاط
 سم‌پاشی محیط‌های پرخطر

اقدامات عمومی:

 اطلاع‌رسانی و آموزش عمومی
 پایش جمعیت پشه‌ها در مناطق حساس
 واکسیناسیون افراد در معرض خطر (در صورت موجود بودن واکسن)

وضعیت جهانی و شیوع در ایران

در دهه اخیر، چیکونگونیا از قاره آفریقا به آسیا، کارائیب، آمریکای جنوبی و آمریکا گسترش یافته است.
در ایران، هنوز این بیماری به‌صورت بومی و گسترده وجود ندارد اما:

 وجود پشه‌های ناقل Aedes در استان‌های جنوبی و شرقی
 افزایش سفرهای بین‌المللی
 و تغییرات اقلیمی
  همه می‌توانند زمینه‌ساز ورود و شیوع ویروس در آینده باشند.

خلاصه نکات مهم بیماری چیکونگونیا

نتیجه‌گیری

چیکونگونیا بیماری‌ایست که با نیش ساده یک پشه آغاز می‌شود اما ممکن است هفته‌ها زندگی بیمار را مختل کند. اگرچه درمان قطعی برای آن وجود ندارد، اما با پیشگیری مؤثر، آگاهی عمومی و اقدامات زیست‌محیطی می‌توان مانع از شیوع گسترده این بیماری در کشور شد.